2021'den bu yana, İzlanda'nın güneybatısındaki çeşitli bölgelerde yeryüzünde yarıklar oluşuyor ve bu yarıklardan ara sıra lav sızıyor. Bir süredir ise volkanik hareketlilik fazlasıyla artmış durumda ve her an devasa bir volkanik patlama yaşanabilir. Peki patlama nerede ve ne kadar şiddetli olacak?

Geçen haftanın sonlarında, İzlanda'nın Reykjanes Yarımadası'nda bir dizi endişe verici deprem bölge halkı için aniden volkanik bir krize dönüştü. Şiddetli ve sık sismik sarsıntılar, büyük miktarda magmanın hızla büyük bir jeotermal enerji santralinin bulunduğu Svartsengi'ye ve 3,500 kişinin yaşadığı yakınlardaki kıyı kasabası Grindavík'e doğru ilerlediğini gösteriyordu.

Bölge şu anda yerin sadece yarım mil altında kaynayan geniş bir magma tabakasının üzerinde endişeli bir bekleyişe girmiş bulunuyor. Muhtemelen önümüzdeki günlerde, şehrin kuzeydoğusundan denize doğru uzanan 10 mil uzunluğundaki hat üzerinde patlayacak. Patlamanın tam olarak nerede başlayacağı ve ne kadar şiddetli olacağı şeklindeki iki büyük soruyu yanıtlamak şu anda imkansız. Ancak bölgeyi yakından izleyen bilim insanlarının başka soruları var: Bu patlamaların güvenli olması beklenirken nasıl oldu da kasaba için büyük bir tehlikeye dönüştü? Ve neden yakın zamanda yaşanan şiddetli volkanik hareketten sonra magma şimdi tekrar harekete geçti?

Bazı açılardan buradaki magmanın yapması beklenen şey de tam olarak bu. Manchester Üniversitesi'nde volkan uzmanı olan Mike Burton, "Bu aktivite, İzlanda'daki volkanik yapıyla büyük ölçüde örtüşüyor" diyor. “Ancak her krizin özellikleri her zaman benzersizdir.” Ve bu seferki sorunun büyük kısmını magmanın tam olarak nerede patlayarak yeryüzüne çıkacağının belli olmaması oluşturuyor.

Zihnimizde canlandırdığımızda hepimiz için volkanik patlamalar, bir yanardağın zirvesinde gerçekleşir. İzlanda’da da bu tür yanardağlar var, ancak Reykjanes Yarımadası aynı zamanda çatlak tarzı bölgesel patlamalarda da öne çıkıyor: Magma yüzeye çıkmaya zorlandığında, genellikle çok az uyarıyla yerde yarıklar oluşmaya başlıyor.

Kabuğun içinden geçen magma sık sık depremler yaratıyor ve yeryüzünün değişen şekliyle birlikte bu magmanın nereye gittiğini ve ne kadar magmanın dahil olduğu geniş bir şekilde takip edilebiliyor. Ancak lav kabuğun en üst kısmına ulaştığında, bu bölgedeki kaya kütlesini kolayca kenara itebiliyor ve sismik aktivite genellikle bölgede gerçekleşecek bir patlamadan hemen önce yaşanıyor.

“Önceki Fagradalsfjall patlamalarında, patlamanın başlamasından birkaç gün önce depremlerde bir duraklama yaşadık. Buna dayanarak ben şimdi de aynısını bekliyorum, ancak elbette yüzde yüz böyle olacak değil,” diyor Leeds Üniversitesi'nden volkan uzmanı Evgenia Ilyinskaya.

Bu da bir sonraki çatlağın tam olarak nerede ortaya çıkacağını önceden bilmeyi son derece zorlaştırıyor. Neyse ki, son günlerde yarımadayı sallayan sismik fırtına, bunun muhtemelen Grindavík'in içinde veya çok yakınında bir yerde ortaya çıkacağını gösterdi; bu hayati bir ipucu, çünkü yetkililerin herhangi bir patlamadan önce insanları bölgeden uzaklaştırmasına olanak tanıdı.

İlginç bir şekilde, yarımadanın son üç patlamasının (2021, 2022 ve bu yaz yaşanan) tümü izole Fagradalsfjall Dağı yakınındaki çatlaklarda meydana geldi. Ancak bu ayın başlarında bilim insanları, Svartsengi bölgesinin altında büyük miktarda magmanın toplandığını gözlemlediler. Hareketlilik, geçtiğimiz cuma gecesi hızla Grindavík kasabasına doğru ilerledi, yüzeye çok yakın bir yerde durdu ve sonuç olarak kasabanın hızlı bir şekilde boşaltılmasına yol açtı.

Bir sonraki patlamanın, kentsel altyapıya biraz daha yakın bir yer de olmak üzere yarımadanın çeşitli yerlerinden birinde meydana gelebileceği bilinse bile, bu gelişme bilim insanlarını hâlâ şaşırtıyor. İzlanda Üniversitesi'nden volkan uzmanı Þorvaldur Þórðarson, "Sismik aktivitenin Grindavík kasabası altına yayılması bir sürpriz oldu, çünkü daha önceki volkanik çatlaklar hiç güneybatıya kadar uzanmamıştı" diyor.

Magmanın geçen haftanın sonlarında Grindavík'e doğru hızla yükselmesi ve ardından artık boş olan sokakların hemen altında durması hem merak hem de endişe yarattı. Yaşanan bu ara dönemin nedenleri ise tam olarak açık değil. 2021 patlaması sırasında yeraltını işgal eden magmatik perde ile patlamanın ortaya çıkışı arasında üç haftalık bir zaman vardı. Bu kez de aynı durum yaşanabilir. Veya siz bu yazıyı okurken bile patlayabilir; bunu bilmenin şu anda kesin bir yolu yok.

Hatta bilim insanlarına göre bir patlama olacağı bile yüzde yüz kesin değil. Şu anda, magmanın yüzeye yakınlığı ve sürekli sismik harekete dayanarak, İzlanda Meteoroloji Ofisi, 10 mil uzunluğundaki zemin hattı boyunca bir yerde bir patlama olasılığının çok yüksek olduğundan şüpheleniyor. Ancak yine de magmanın bir kaçış yolu bulamama ve yakın gelecekte yer altında kalma ihtimali küçük de olsa var.